Z wiekiem człowiek ma coraz więcej trudności w codziennej aktywności życiowej. Pojawiają się problemy ze snem, jedzeniem, myciem, potrzebami fizjologicznymi czy mówieniem. Spada też sprawność funkcjonalna i ogólna. Dramatyczną diagnozą w takich sytuacjach są choroby demencyjne, w tym Alzheimera i Parkinsona, które polegają na stopniowym pogłębianiu się degeneracji mózgu. W profilaktyce chorób neurozwyrodnieniowych podkreśla się rolę aktywności umysłowej. Czy pomoże rozwiązywanie krzyżówek i gra w scrabble?

Demencja jest czymś więcej niż zwykłym zaburzeniem pamięci. Może się również objawiać rosnącym upośledzeniem uwagi, mowy, zdolności poznawczych oraz orientacji. Choroba ta wpływa na percepcję, zachowanie i doświadczenie człowieka. To często dramatyczna diagnoza dla seniorów i ich rodzin.

Zdrowie mózgu po 60.

Z biegiem lat zmienia się struktura demograficzna polskiego społeczeństwa. Wśród nas jest coraz więcej osób po 60. roku życia. Trend ten będzie przybierał na sile. To prawdziwe wyzwanie dla psychologów i lekarzy, którzy będą zmagać się z ogromną liczbą pacjentów cierpiących z powodu chorób wieku podeszłego, w tym schorzeniami neurodegeneracyjnymi.

Starzenie się mózgu jest zjawiskiem naturalnym, szczególnie po 60. roku życia, choć pierwsze zmiany mogą się rozpocząć nawet dwie dekady wcześniej. U wielu osób procesy starzenia się układu nerwowego przebiegają niezauważalnie, a ich skutek nie ma wpływu na codzienną egzystencję. Ale u części seniorów zjawisko ma bardziej inwazyjny charakter i  prowadzi do utraty kolejnych funkcji życiowych.

Wraz z upływem lat w mózgu zmniejsza się obecność tkanek budulcowych, czyli istoty białej i szarej. Spada także tempo reakcji neurochemicznych, co skutkuje często wolniejszym myśleniem, refleksem, zapamiętywaniem i działaniem. Na niektóre zadania pamięciowe senior potrzebuje więcej czasu niż osoba po czterdziestce. Uważa się, że spadek tempa przesyłania informacji i substancji chemicznych w mózgu może wpływać na choroby psychiczne i neurologiczne częściej występujące u osób po sześćdziesiątce.

Pamięć a starzenie

Pamięć jest swego rodzaju magazynem, który przechowuje informacje. Wyróżnia się wiele rodzajów pamięci, a każda z nich angażuje inne obszary w mózgu. Wszystkie zostały uporządkowane według określonych kryteriów, np. czasu przechowywania, treści magazynowanych informacji czy udziału świadomości w przetwarzaniu informacji.

Ze względu na czas przechowywania pamięć dzielimy na sensoryczną (odpowiada za przechowywanie informacji zmysłowych np. w narządach zmysłów przez ułamki sekund), krótkotrwałą (jej częścią jest pamięć robocza operacyjna, która odpowiada za bieżące przetwarzanie informacji nawet przez kilkadziesiąt sekund) oraz długotrwałą (teoretycznie jej pojemność oraz czas magazynowania informacji są nieograniczone).

Osobom po 60. roku życia trudniej jest wykonywać różne operacje w pamięci krótkotrwałej (osłabieniu ulegają dokładność i szybkość przetwarzania materiału). Mogą mieć także większe problemy z przypominaniem informacji zawartych w pamięci. Seniorzy popełniają więcej błędów i są mniej dokładni w przypominaniu sobie faktów dotyczących pojedynczego incydentu.

Osoby w zaawansowanym wieku mogą mieć trudności z przypominaniem sobie treści czytanego tekstu, zwłaszcza w odniesieniu do szczegółów. Możemy także zaobserwować spadek zdolności do szybkiego podejmowania decyzji lub problemy z organizacją codziennych obowiązków oraz trudność w koncentracji. Innym symptomem może być tzw. mgła mózgowa, która powoduje uczucie zamętu, spowolnienia procesów myślenia oraz trudności w przetwarzaniu informacji.

Seniorom łatwiej jest odtwarzać już istniejące wspomnienia niż informacje nowo zapamiętane. Osoby starsze mają niższe tempo przywoływania różnych faktów z pamięci. Częściej niż osobom młodszym może zdarzać im się zapominanie o umówionych spotkaniach czy o przekazaniu komuś wiadomości.

Techniki poprawy funkcji poznawczych

Wraz ze starzeniem naszego społeczeństwa pilną potrzebą staje się więc edukacja seniorów.

Trening funkcji poznawczych polega na regularnym stymulowaniu mózgu przez ćwiczenia, które poprawiają pamięć, koncentrację, zdolności analityczne i szybkość przetwarzania informacji. Skuteczne ćwiczenia dla mózgu to m.in. rozwiązywanie krzyżówek i gry umysłowe, które angażują różne części mózgu, wspierając zdolności analityczne i poprawiając pamięć operacyjną.

Aktywność umysłowa a demencja

Zapobieganie demencji to regularne czytanie książek i prasy, co wzbogaca słownictwo i wspiera zdolność rozumienia oraz przetwarzania informacji. Psycholodzy rekomendują naukę nowych języków, gry na instrumencie czy rysowanie, które aktywują obszary mózgu odpowiedzialne za pamięć długoterminową oraz koordynację. Stymulacja poznawcza mózgu polega na odświeżaniu pamięci poprzez zapamiętywanie listy zakupów, wierszy czy fragmentów książek.

Profilaktyka chorób neurodegeneracyjnych

Ważnym elementem zapobiegania demencji jest zdrowa dieta. Najlepsza dieta dla mózgu łączy elementy diety śródziemnomorskiej i DASH. Jest to tzw. MIND. Taki model żywienia pomaga zmniejszyć ryzyko choroby Alzheimera i demencji, utrzymując skuteczny przepływ krwi i zmniejszając szkodliwe stany zapalne.

W diecie MIND znajdują się produkty korzystnie wpływające na funkcjonowanie mózgu, które trzeba spożywać w określonej częstotliwości. Są to m.in. zielone warzywa liściaste (co najmniej sześć porcji w tygodniu), owoce jagodowe (dwie porcje w tygodniu), orzechy (pięć porcji w tygodniu), pełnoziarniste produkty zbożowe (trzy porcje dziennie), nasiona roślin strączkowych (trzy posiłki w tygodniu). Głównym tłuszczem wykorzystywanym do przygotowywania posiłków powinna być oliwa.